Tombak Nedir?

Bakır ve bakır alaşımlarının; “altın-cıva” amalgam yardımıyla yaldızlanması işlemine tombaklama bu şekilde altın kaplama yapılmış parçalara ise tombak denir.
Tombağın batı dillerindeki anlamı, bakır-çinko alaşımı olan yapay bir metaldir. Ne yazık ki bizim sözlük ve ansiklopedilerimize de batı dillerindeki bu anlamı “tercüme” edilmiş, dilimizdeki gerçek anlamı belirtilmemiştir.

Tombaklama, altın görünümü vermek amacıyla, birçok kap ve eşyaya yaygın olarak uygulanmıştır.

Altının hemen her çağda az bulunan ve çok değerli bir metal olması sebebiyle birçok eşya altından yapılamamış, ancak çağlar boyu insanların vazgeçemediği altın tutkusu, kullandıkları eşyalara hiç olmazsa altın görünümü verme arzusunu doğurmuş ve tombaklama yöntemi böylece ortaya çıkmıştır.

Bu yöntemin Eskiçağ’da kimler tarafından bulunmuş olduğu halâ tartışma konusudur. Ancak, özellikle Batı Anadolu ve Beyşehir Gölü çevresinde zengin cıva yataklarının mevcudiyeti, tombaklama yönteminin Anadolu’da diğer bölgelere kıyasla çok daha yaygın biçimde kullanılmış olmasına açıklık getirmektedir.

Öyle ki, Ortaçağ’da Anadolu’daki cıva yataklarından elde edilen cıva, doğuya, İran’a ihraç edilmiştir. Birçok İslam coğrafyacısı Anadolu’dan İran’a ihraç edilen cıvadan övgüyle bahsetmektedir.

Tombaklama yönteminin Bizans imparatorluğu döneminde de başarılı bir şekilde uygulandığı yurtiçi ve yurtdışı müzelerdeki bir çok Bizans yapısı metal eser kanıtlamaktadır. Erken İslam döneminde de soy metallerin kıtlığı, tombaklama yönteminin hemen her tür eserde çok yaygın biçimde kullanılmasına yol açmıştır. Hatta birçok İslam “simyacı”sı, yapay altın yapma peşinde ömür tüketmesine rağmen bu hayali gerçekleştirememiştir.

Selçuklu döneminde de bu yöntem devam etmiş, ancak ne yazık ki günümüze kadar çok az eser ulaşabilmiştir. Günümüzde gerek Anadolu, gerek Balkanlar ve gerekse Ortadoğu müzelerini süsleyen çok sayıdaki Osmanlı dönemi tombak eseri, bu yaldızlama yönteminin Osmanlı’da ne kadar yaygın olarak kullanıldığını açık bir şekilde göstermektedir. Hatta bazı tombak eserler üzerinde “tombak’ imzasıyla yazılmış damgaya rastlanmaktadır. Son dönem eserlerde görülen bu damganın sahtekarlığı önlemek amacıyla vurulmuş olduğu anlatılmaktadır.